Cùng ngồi lại nói về văn hóa hút thuốc lào của người Việt xưa

Ở Việt Nam, việc hút thuốc lào không chỉ là một thói quen phổ biến mà còn là một phần của văn hóa đậm đà. Thói quen này đã được truyền qua nhiều thế hệ và có vị trí đặc biệt trong lòng người dân Việt Nam. Từ trẻ đến già, từ những người cao tuổi tóc bạc đến các chàng trai mạnh mẽ, gần như ai cũng đã trải qua việc hút thuốc lào ít nhất một lần trong cuộc đời.

Lịch sử

Trong xã hội Việt Nam xưa, trong khi hầu hết phụ nữ đang nhai lá trầu, thì đàn ông thường tìm kiếm niềm an ủi trong việc hút thuốc lào, cho dù trong những khoảnh khắc vui vẻ hay buồn phiền. Thói quen này bao gồm việc sử dụng các thiết bị hút thuốc khác nhau như ống và bát đất, tạo nên một cách tiện lợi để thỏa mãn thú vui trong lúc làm việc ở cánh đồng, được gọi là “điếu cày.”

Hút thuốc lào, hay còn gọi là việc hút thuốc Lào, là nghi lễ văn hóa đánh dấu sự bắt đầu của cuộc tụ họp và gặp gỡ. Nó là một phần quan trọng của cuộc sống nông thôn trong thời kỳ phong kiến ở Việt Nam, và gần như mọi gia đình đều có người hút thuốc này. Những người thường xuyên hút thuốc lào thường cảm nhận được tác động khiến họ say sưa.

Hành Trình Cây Thuốc Lào Đến Việt Nam

Lịch sử cho thấy cây thuốc Lào không phải cây bản địa của Việt Nam. Theo những bản ghi chép của Lê Quý Đôn, miền Nam Việt Nam không có loại cây này. Chỉ từ thời kỳ Vĩnh Thọ (1660) trong triều đại của vua Thần Tông nhà Lê, người từ vùng xóm Lào lân cận đã mang cây thuốc này đến Việt Nam. Từ đó, loại thuốc lá đầy ghiền này trở nên phổ biến cho cả tầng lớp quý tộc và người dân thông thường, với một số người còn nói đùa: “Có thể bỏ bữa ăn ba ngày, nhưng không thể thiếu thuốc Lào một phút nào.” Cuốn sách “Vân Đài Loại Ngữ” của Lê Quý Đôn và “Đồng Khánh Dư Địa Chí” gọi cây thuốc Lào là “tương tư thảo” hoặc “cỏ tương tư.” Trong quá khứ, ngoài lá trầu, thuốc Lào cũng thường được đưa ra để mời khách.

Có nhiều loại thiết bị truyền thống được sử dụng để hút thuốc Lào, mỗi loại mang những đặc điểm riêng. Những thiết bị này là một phần quan trọng của di sản văn hóa của Việt Nam.

Điếu Bát

“Điếu bát” là một loại ống tròn bao gồm ba phần: bát, nõ và miệng ống. Bát thường được làm bằng gốm sứ và có thể được trang trí tỉ mỉ với các họa tiết hoặc mẫu vẽ phức tạp. Nó được đặt trong một chậu nhỏ để thu hết bã thuốc sau khi hút, đảm bảo sạch sẽ. Nõ là nơi đặt thuốc lá và có một lỗ nhỏ gần đỉnh để chèn miệng ống khi hút.

Miệng ống được sử dụng để hít khói. Nguyên liệu truyền thống như tre hoặc kim loại nhẹ được sử dụng để làm miệng ống. Trong những hộ gia đình giàu có, các kim loại quý như đồng, vàng hoặc bạc cũng được sử dụng. Quá trình hút thuốc Lào với “điếu bát” đã được mô tả một cách thơ mộng bởi Hồ Xuân Hương: “Bát tròn đáy trơn, nơi đặt thuốc. Lửa và nước hòa quyện, sôi sục. Âm và dương hài hoà, tạo nên niềm vui.”

 

Điếu Cày

“Điếu cày” là một loại ống di động vẫn phổ biến ở Việt Nam ngày nay. Nó thường được tìm thấy tại các quán trà đá ven đường và thậm chí tại một số quán cà phê như một cách để tôn trọng truyền thống văn hóa lâu đời của đất nước.

“Điếu cày” là một ống hình trụ, dài khoảng 40 – 60 cm và khoảng 5 cm đường kính, thường được làm bằng tre hoặc kim loại nhẹ. Một đầu của ống được kín để chứa nước, trong khi đầu còn lại là để hút. Nõ ống được đặt dưới góc ở đầu mở để làm cho việc hút thuốc dễ dàng hơn.

Cả ba loại ống, “điếu bát,” “điếu ống,” và “điếu cày,” thường đi kèm với một cục kim loại gọi là “cái thông điếu” để làm sạch các mảng cặn thuốc lá. Đôi khi, thậm chí một lông gà cũng có thể đóng vai trò này.

Điếu Ống (Điếu Đóng)

“Điếu ống,” còn gọi là “điếu đóng,” có hình dạng tương tự “điếu cày” nhưng ngắn hơn và to hơn. Thường được làm từ gỗ quý, xương động vật hoặc ngà, có thể đứng vững khi sử dụng và bao gồm một quai để dễ dàng mang theo. Loại ống này thường chỉ dành cho tầng lớp quý tộc trong quá khứ, và họ thường có người hầu thắp lửa cho họ. Việc làm sạch nơi đặt thuốc lá của những ống này là một quy trình cầu kỳ do cặn thuốc kết hợp với nước bên trong ống.

Những thiết bị hút thuốc này có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau, thường đi kèm với các thiết kế phức tạp và được chế tác bằng các vật liệu có giá trị cao. Chúng không chỉ là các món đồ thực dụng mà còn có thể coi là những tác phẩm nghệ thuật, được trân trọng bởi những người yêu thích.

Sức Hấp Dẫn Vĩnh Cửu Của Thuốc Lào

Hút thuốc lào đã trở thành một biểu tượng của văn hóa Việt Nam, một thói quen khó bỏ và có một lịch sử đặc biệt. Trong đời Cảnh Trị (1665), vào năm Ất Tị, một vị vua đã hai lần ban hành lệnh nghiêm cấm hút thuốc. Những người vi phạm lệnh này, bao gồm cả những người trồng thuốc, buôn bán thuốc hoặc hút thuốc mà không chấp nhận lệnh cấm, đã phải đối mặt với sự trừng phạt của triều đình.

Tuy nhiên, thuốc lào đã trở thành một phần của văn hóa và lối sống của người dân Việt Nam, và như bất kỳ văn hóa nào khác, nó không dễ bị loại bỏ. Trước khi lệnh cấm của vua được ban hành, nhiều người đã tìm cách thông minh để tiếp tục hút thuốc. Một số người đã thậm chí tìm cách tạo ra điếu hút từ thân cây trực tiếp, hoặc chôn giấu điếu bát xuống đất, chỉ để để hở phần miệng ra khỏi mặt đất để có thể hút một cách bí mật. Nhưng với thời gian, triều đình nhận thấy rằng không thể loại bỏ hoàn toàn thói quen này, nên họ đã rút lại lệnh cấm.

Câu ca dao truyền miệng của người Việt Nam vẫn tồn tại để nhắc nhở về quá khứ này: “Nhớ ai như nhớ thuốc lào, đã chôn xuống đất thì đào lên.” Thuốc lào từng là thói quen của mọi người, mọi tầng lớp trong xã hội Việt Nam. Tuy nhiên, theo thời gian và sự thay đổi của đất nước, thói quen này dường như đã trở thành đặc quyền của nam giới. Hiện nay, nó chỉ còn tồn tại ở một số ít vùng dân tộc và vẫn được thực hiện bởi phụ nữ.

Sức cuốn hút của thuốc Lào không chỉ đơn giản là một thói quen; nó đã đặt nền móng trong truyền thống và niềm tin văn hóa. Trong quá khứ, người dân tin rằng hút thuốc Lào có tính chất chữa bệnh, như chống lại cảm lạnh, điều trị các vấn đề dạ dày và xua tan năng lượng tiêu cực. Điều này đã đóng góp vào sự phổ biến của thuốc Lào, khiến nó trở thành một thói quen phổ biến trong mọi tầng lớp.

Nói chung, truyền thống hút thuốc Lào tại Việt Nam là một minh chứng cho tính bền vững của các thực hành văn hóa. Mặc dù nó đã thay đổi theo thời gian, nó vẫn là một phần quý báu của di sản quốc gia. Mặc dù có những nỗ lực hạn chế hoặc cấm, thói quen này vẫn tiếp tục tồn tại, kết nối các thế hệ và bảo tồn lịch sử phong phú của Việt Nam.
Thuốc lào tiến vua Nguyễn Gia đặc sản Tiên Lãng Vĩnh Bảo: Mua ngay

>>> Tìm hiểu về cây thuốc lào, những tác dụng và tác hại
>>> Về làng say mùi thuốc lào